Önemi Gözden Kaçırılan Bir Kurum: Aile Anayasası

Aile Şirketi

Aile şirketi terimi, en genel tanımıyla, paylarının çoğunluğu ve yönetimi bir ailenin üyelerine ait olan şirketleri ifade etmektedir. En az iki kuşak şirket bünyesinde çalışmakta ve şirketin devamlılığı genellikle ailenin finansal geleceği bakımından önemli bir rol teşkil etmektedir.

Deloitte tarafından hazırlanan “Aile Şirketlerinde Sürdürülebilir Başarının Anahtarı” raporunda, aile şirketlerinin Türkiye’deki milli gelirin yaklaşık %90’ını ürettiği, kuşaklara göre oranlama yapıldığında ise, ancak %2’sinin dördüncü kuşak ve sonrasına ait olduğu görülmektedir[1]. Dünyadaki aile şirketleri bakımından da benzer oranlar söz konusudur.

PwC tarafından hazırlanan “2021 Family Business Survey: US Findings” raporuna göre, Amerika’daki aile şirketlerinin yalnızca %34’ünün güçlü bir halefiyet planı bulunmaktadır[2]. “2016 PwC Küresel Aile Şirketleri Araştırması-Türkiye Sonuçları” raporunda ise, Türkiye’deki aile şirketlerinin yalnızca %4’ünün etkin bir halefiyet planı olduğu belirtilmiştir[3].

Yukarıda anılan veriler işaret etmektedir ki, aile şirketlerinin ekonomik düzlemde kapladığı alan çok büyük olmasına rağmen hem güncel durumlarını korumaları hem de gelecek kuşaklara sağlam şekilde aktarılmaları bakımından gereken önlemler alınmamaktadır. Bunun başlıca sebebi, aile üyelerinin birbirlerinin sözlerine kayıtsız şartsız güvenmesi gerektiğine, bu “söze güven” yoksa aile ilişkilerinin zayıf olduğuna dair inanıştır. Oysaki aile üyeleri arasındaki ilişkilerin zayıflığı veya güçlülüğü çok farklı değişkenlere bağlıdır; bir sözleşmenin varlığı veya yokluğu ile belirlenemez. Burada önemli olan, aileye sıkı sıkıya bağlı ama bir yandan da ondan tamamen ayrı bir kişiliğe sahip olan şirketin menfaatlerinin, aile üyeleri arasında doğabilecek uyuşmazlıklardan ne şekilde korunacağı hususudur. Keza aile şirketinin menfaatlerinin korunması, doğal olarak aile üyelerinin de yararına olacaktır.

Şirket kadar kompleks bir yapının devamlılığını sağlayacak tek unsur, belirliliktir. Bu belirlilik de ancak ve ancak hayatın farklı parametreleri dikkate alınarak hazırlanmış ayrıntılı yazılı düzenlemelerle mümkün kılınabilir. Aile şirketleri açısından bu düzenleme, şirket esas sözleşmesinin yanında, aile anayasasıdır. Bu sebeple işbu bilgi notunda, aile anayasasına dair en çok sorulan sorular ve cevapları derlenmiştir.

Aile Anayasası Nedir?

Aile anayasası, aile şirketlerinin genel işleyişini ve geleceğini belirli kurallar çerçevesine oturtmak amacıyla imzalanan bir sözleşmedir. Sözleşmenin tarafları genellikle aile şirketinde pay sahibi ve/veya yönetici konumunda olan kişiler olmakla beraber, bu değişkenlik gösterebilir.

Aile Anayasası Neden Gereklidir?

Aile, her ne kadar samimiyet ve sıkı bağ kavramlarını çağrıştırsa da esasen iletişimsizlik ve güvensizlikten doğan sonuçların en çok görüldüğü kurumlardan biridir. Aile anayasası bu sebeple her şeyden önce, aile üyeleri arasında iletişim kurulmasını sağlaması bakımından önemlidir. Bunun yanında, şirketin gelecek kuşaklara aktarımına ve yönetimine dair ciddi bir çerçeve çizmesi bakımından, şirketin çok daha stabil ve uzun ömürlü olmasını temin edebilecek yegane araçtır.

Aile Anayasasında Düzenlenebilecek Hususlar Nelerdir?

Aile anayasasında, sözleşme özgürlüğü ilkesi doğrultusunda, emredici hukuk kurallarına, ahlaka, kamu düzenine veya kişilik haklarına aykırı olmayan her türlü husus düzenlenebilir. Bu kapsamda;

(i) Doğrudan doğruya aileye ilişkin hususlar (Aile üyelerinin taşıması planlanan özellikler, aile alışkanlıkları, prensipler vb.),

(ii) Şirket işleyişine ilişkin konular (Şirketin vizyonu ve misyonu, aile üyelerinin şirkette istihdam edilme/yönetici konumuna gelme koşulları vb.),

(iii) Evlenme yoluyla aileye katılacak kişilerle ilgili düzenlemeler

(iv) Halefiyet planlaması*,

(v) Şirket paylarına yönelik hükümler (Önalım, öncelik, katılma (tag-along), sürükleme (drag-along) vb.),

(vi) Oy sözleşmeleri (Oyların belirli bir yönde kullanılmasına veya kullanılmamasına yönelik olarak yapılan anlaşmalar, şirket paylarına yönelik diğer hükümlerle beraber, payların yabancılaşmasını önlemek bakımından önem arz etmektedir[4].)

başta olmak üzere, birçok farklı konu, anayasaya dahil edilebilir.

Aile Anayasasının Bağlayıcılığı Nedir?

Aile anayasası, yalnızca anayasaya taraf olan kişiler arasında borçlandırıcı bir ilişki yaratır, şirket tüzel kişiliğine doğrudan etki etmez. Şirketin aile anayasasının hükümlerine bağlı olması için, anayasayı ayrıca imzalaması gerekmektedir. Ancak bu çoğu zaman tavsiye edilen bir durum değildir.

Anayasanın yaptırım gücü, anayasaya aykırı davranan kişiler bakımından yüksek tutarlarda cezai şart ödemesi yapma yükümlülüğü ile sağlanabilir. Bu tür hükümlerin düzenlenmemesi halinde, anayasa, bağlayıcı bir sözleşmeden ziyade centilmenlik anlaşmasına yaklaşacak, bu da en temeldeki “şirket menfaatlerini kalıcı olarak koruma altına alma” amacından sapmasına sebep olacaktır.

Aile Anayasasında Şirket ile Aile Üyeleri Arasındaki İletişimi Kolaylaştıran Kurumlar Öngörülebilir Mi?

Evet. Genellikle;

• geniş aile şirketlerinde kan bağıyla bağlı aile üyelerinin oluşturduğu bir aile meclisi ve
• meclis ile şirket arasında bir köprü görevi gören ve ailenin yönetim kurulu denilebilecek bir aile konseyi

oluşturulmaktadır. Aile konseyi, aynı zamanda şirkete danışma kurulu olarak da atanabilir[5].

————————————————————————————————————————————————-

[1] Deloitte, Akbank, Sabancı Üniversitesi, Yönetici Geliştirme Birimi, Taider; Aile Şirketlerinde Sürdürülebilir Başarının Anahtarları, İstanbul: Deloitte Türkiye, 2016, <https://www2.deloitte.com/content/dam/Deloitte/tr/Documents/risk/aile-sirketlerinde-surdurulebilir-basarinin-anahtarlari.pdf&gt;, (Erişim Tarihi: 06.09.2021), s.4.

[2] PwC, 2021 Family Business Survey: US Findings, <https://www.pwc.com/us/en/industries/private-company-services/library/family-business-survey.html>, (Erişim Tarihi: 06.09.2021).

[3] PWC, PwC Küresel Aile Şirketleri Araştırması-Türkiye Sonuçları 2016, s.9; Betül Kondu Kaya, Anonim Şirket Türü Aile Şirketlerinde Esas Sözleşme Ve Aile Anayasası, İstanbul, 2019, <www.tez.yok.gov.tr>, (Erişim Tarihi: 06.09.2021), s. 140.

[4] Erdoğan Moroğlu, Oy Sözleşmeleri, İstanbul 2015, s. 12; Kondu Kaya, s. 221; Gül OKUTAN NILSSON, Anonim Ortaklıklarda Paysahipleri Sözleşmeleri, İstanbul 2001, s.214.

[5] Kondu Kaya, s. 111.

*: Halefiyete ilişkin bir başka önemli konu olan “Boşanma ve Miras Paylaşımında Şirket Hisseleri” konulu yazımız için bkz.